تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده قدیمی بر اثر زلزله
نیروهای زلزله بسیار پیچیده هستند اما روش‌های تقویت و مقاوم‌سازی خانه‌ها می‌توانند نسبتاً ساده باشند. همچنین از این روش‌ها برای بهسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در برابر طوفان نیز می‌توان استفاده کرد. زلزله‌شناسان در مورد آسیب‌های گسترده‌ای که مردم ساکن ساختمانهای قدیمی و آسیب‌دیده بر اثر زلزله دچار آن می‌شوند، هشدار داده‌اند.
متأسفانه همین مسئله باعث از دست دادن جان بسیاری از هموطنان ما در چند دهه اخیر شده است. مناطقی که روی گسل فعال قرار دارند و یا در مجاورت آن هستند جزء مناطق پرخطر از لحاظ لرزهای محسوب می‌شوند. همین امر بر لزوم تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده و قدیمی تأکید دارد.
آنچه اهمیت دارد این است که بدانیم ساختمان‌ها را نمی‌توان ضد زلزله ساخت بلکه فقط می‌توان آن‌ها را در برابر زلزله مقاوم نمود. از آنجا که اکثر خانه‌های قدیمی دارای چهارچوب چوبی هستند و یا دیوارهایی از جنس خشت خام با روکش گلی یا کاه‌گلی، سنگی و آجری دارند، این نوع ساختمان‌ها نمی‌توانند در برابر زمین‌لرزه مقاومت کنند. اینکه سازه انعطاف‌پذیر باشد خوب است اما نمی‌توان اجازه داد تا جایی خم شود که در درزهای آن شکست ایجاد شود و یا گسیخته شود. این مکان دقیقاً نقطه مقاوم‌سازی لرزهای به‌منظور تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده قدیمی است.
به‌منظور مقاوم‌سازی اتصالات در ساختمانهای با چهارچوب چوبی، به‌طوری‌که بتواند نیروهای ناشی از زلزله را بدون جدا شدن جذب کند، روندی را باید طی نمود که در زیر به آن اشاره شده است.
نحوه تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده چوبی
در هر زلزله دو نوع نیرو وجود دارد: جانبی و رو به سمت بالا. بیایید تصور کنیم که زمین مانند یک میز است و خانه شما به‌صورت یک کیک ورقه‌ای سه‌طبقه روی آن قرار دارد. اگر میز را به‌شدت تکان دهید مانند نیروی جانبی زلزله، چه اتفاقی می‌افتد؟ در این حالت کیک ورقه‌ای به‌سادگی به سمت جلو و عقب می‌لغزد اما ستون‌های پلاستیکی که از طبقات کیک پشتیبانی می‌کنند، می‌ریزند و باعث می‌شوند کیک فرو بریزد.
در مورد نیروهای رو به سمت بالا، تشبیه آن بیشتر شبیه تکان دادن یک سفره است. تفاوت این حالت در این است که کیک بالایی به سمت بالا پرتاب شده و دوباره پایین می‌آید، درحالی‌که دو کیک دیگر به همان شکل قبلی از هم می‌پاشند.
برای اینکه یک خانه با قاب چوبی در برابر زلزله مقاوم باشد باید از تغییر شکل چارچوب آن، با بستن تمام اتصالات در قاب، جلوگیری کرد و خانه را به پی متصل ساخت. به‌طورکلی، راه‌حل انجام این کار استفاده از تخته چندلا و اتصال‌دهنده‌های فلزی بهعنوان دیوار برشی چوبی است.
توجه داشته باشید که در صورت آسیب دیدن قاب توسط حشرات از بین برنده چوب یا پوسیدگی، هیچ مقاومتی در برابر زمین‌لرزه وجود نخواهد داشت؛ بنابراین قبل از شروع هر عملیاتی به‌منظور تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده لرزهای قدیمی حتماً این مناطق باید ترمیم شوند.
مقاوم‌سازی یک خانه به‌منظور مقاومت در برابر زلزله، با داشتن بهترین پی ممکن آغاز می‌شود. در حالت ایده آل، پی از جنس بتن مسلح است. متأسفانه تعداد کمی از خانه‌های قدیمی این نوع پی را دارند. یک پی غیرمسلح مشکلی ندارد اما پی‌های ساخته‌شده از آجر تقویت نشده، سنگی یا بلوک‌های بتنی خوب نیستند زیرا در زمین‌لرزه‌ها متلاشی می‌شوند.
تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده بتنی
قبل از اینکه در مورد تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده بتنی صحبت کنیم خوب است بدانیم که مقاوم‌سازی سازه‌ها به چه عواملی بستگی دارد؟ یک سازه تحت تأثیر بارهای مختلفی قرار دارد. این بارها شامل زلزله، طوفان، سیل و موارد دیگر هستند؛ بنابراین باید دانست که ساختمان را در برابر چه عواملی مقاوم ساخت. از آنجا که ایران یک کشور زلزله‌خیز است باید ساختمانهای آن در برابر نیروهای ناشی از زمین‌لرزه مقاوم باشند. وجود بافت‌های فرسوده در شهر و روستا و وجود ساختمانهای غیر مهندسی یا قدیمی در کشور عامل اصلی بسیاری از مرگ‌ومیرها ناشی از زلزله است.
عملیات مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در دو فاز قبل و بعد از حادثه صورت می‌پذیرد. بهتر است مقاوم‌سازی ساختمان‌ها قبل از حادثه انجام شود اما در صورت بروز حادثه، با حضور تیم متخصص شرکت ارزیابی و تأمین ایمنی لرزهای مأمن ایرانیان در محل می‌توان سازه را در برابر زلزله‌ها و حوادث بعدی مقاوم نمود.
روش‌های مقاوم‌سازی و تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده شامل استفاده از ملات همراه با تور سیمی، بتن پاشی، استفاده از میلگردهای کامپوزیتی به‌منظور تقویت سازه‌های بنایی، کاهش سطح بازشوها، پر کردن بازشوها و … است. همچنین با استفاده از طرح‌های بهسازی مناسب می‌توان ضعف سازه‌ها را در برابر نیروهای ناشی از زلزله برطرف ساخت. ساختمان‌ها علاوه بر نوع چوبی که در بالا ذکرشده است شامل سه نوع فولادی، بتنی و بنایی هستند.
خسارت‌های معمول در ساختمانهای بتنی شامل تخریب پوشش بتنی، ایجاد ترک، کمانش آرماتورهای اصلی، خستگی در اعضا، شکست‌ها، تخریب تمامی اعضا و … است. برای مقاوم‌سازی و تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده بتنی می‌توان از دیوار برشی، ترکیب مهاربندهای فولادی با اسکلت بتنی، جداگرهای لرزهای و … استفاده نمود.
تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده فولادی و بنایی
ساختمانهای فولادی قدیمی نیز باید در برابر زلزله مقاوم‌سازی شوند؛ بنابراین مقاوم‌سازی و تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده فولادی با استفاده از دیوار برشی، مهاربند، جداگرهای لرزهای، میراگر و … صورت می‌پذیرد. همچنین افزودن یک سیستم سازه‌ای جدید می‌تواند به ما در مقاوم‌سازی سازه فولادی کمک کند.
ازجمله روش‌های دیگر برای مقاوم‌سازی و تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده فولادی می‌توان به کاهش نیروی زلزله روی ساختمان به کمک سبک‌سازی آن، استفاده از سیستم باربر جانبی خارجی و تعمیر و تقویت اعضای ساختمانی اشاره نمود.
طراحی بیشتر سازه‌های بنایی در کشور ما به‌گونه‌ای انجام گرفته است که قادر نیستند بارهای ناشی از زمین‌لرزه را تحمل کنند. در زمینه مقاوم‌سازی ساختمانهای چوبی، بنایی، بتنی و فولادی شرکت ارزیابی و تأمین ایمنی لرزهای مأمن ایرانیان، با به‌کارگیری نیروهای متخصص و به‌روزترین فنّاوری و تجهیزات می‌تواند شما را راهنمایی کند؛
اما چگونه می‌توان نسبت به مقاوم‌سازی و تعمیر ساختمانهای آسیب‌دیده بنایی اقدام نمود؟ مسلماً تخریب و بازسازی ساختمانهای آسیب‌دیده لرزهای بسیار هزینه‌بر خواهد بود؛ بنابراین با استفاده از مقاوم‌سازی و تعمیر این نوع سازه‌ها پس از زلزله، می‌توان هزینه‌های وارده بر سازه را کاهش داد.
برای اینکه یک سازه بنایی بتواند بارهای ناشی از زلزله را تحمل کند باید پیوستگی دیوار و فونداسیون با سقف حفظ شود. برای مقاوم‌سازی ساختمانهای بنایی تخریب‌شده در برابر زلزله‌های بعدی می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده نمود. این روش‌ها شامل تعمیر سطوح به کمک بتن پاشی و یا به کمک ملات با تور سیمی، افزودن دیوارهای داخلی به‌منظور بهبود عملکرد لرزهای ساختمان، اصلاح نقاط ترک‌خورده، افزایش بار قائم، پر کردن و کاهش سطح بازشوها، تقویت اتصالات و … است.
