شبکه حملونقل اضطراری زلزله چیست؟
شبکه حملونقل اضطراری زلزله جزء زیرساخت‌های مهم هر شهر برای پیشگیری از آسیب‌های لرزه‌ای به شهروندان است و نقش مهم و اساسی در امور مربوط به نجات پس از زلزله دارد. شهر تهران در منطقه‌ای لرزه‌خیز واقع در بخشی فعال از کمربند کوهزایی آلپ-هیمالیا (رشته‌کوه البرز) واقع شده و توسط چندین گسل فعال احاطه شده است. این شهر همچنین در تاریخ خود چندین زمین‌لرزه ویرانگر را نیز تجربه کرده است.
تهران شهری است که روزانه حدود ده میلیون نفر در آن زندگی کرده یا در آن رفت‌وآمد می‌کنند. تاریخچه این منطقه حاکی از زمینلرزههای شدید با بزرگی 7 ریشتر و یا بیشتر و با دوره بازگشت 175 ساله است. با تهدید مداوم زمینلرزههای شدید در این شهر، مسئولان شهر تهران و نهادهای علمی باهم متحد شدند تا طرحی جامع برای جنبه‌های مختلف سیاست کاهش خطر زلزله تهیه و اجرا کنند. در نتیجه وجود یک شبکه حملونقل اضطراری در شهر تهران برای تحقق این امر مهم به‌منظور تمرکز بر استراتژی کاهش بلایا ناشی از زمین‌لرزه، ضروری است.
در مقالات مختلف در حوزه حملونقل و ترافیک معمولاً بهینه‌سازی ساختار شبکه حملونقل اضطراری به‌عنوان نوعی طراحی شبکه مدیریت ترافیک غیر مداوم، از نظر مدیریت سیستماتیک، به‌اندازه کافی موردتوجه قرار نگرفته است؛ بنابراین، به کمک پیش‌بینی آینده قبل از حادثه، بهبود عملکرد سیستم حملونقل و کاهش زمان عبور و مرور می‌توان ساختار شبکه حملونقل اضطراری را به نحو صحیح طراحی نمود تا بتوانیم امکانات اولیه را در صورت وقوع رویداد زلزله به دست مردم برسانیم و جان افراد را نجات دهیم.
هدف اصلی از ساخت شبکه حملونقل اضطراری چیست؟
هدف اصلی از تدوین و اجرای طرح جامع مدیریت بلایای طبیعی در تهران، تأمین امنیت جان و مال شهروندان در برابر زلزله‌های ویرانگر احتمالی است. تحقیقات کاربردی مناسبی در این مورد به‌صورت توصیفی و تحلیلی انجام شده است. همچنین در این مورد داده‌ها به روش اسنادی (کتابخانه‌ای) جمع‌آوری شده است.
اطلاعات و آمارهای لازم در مورد طراحی و ساخت شبکه حملونقل اضطراری از برخی مراکز دولتی مانند مرکز مطالعات ترافیک عمومی تهران و مدیریت بحران تهران جمع‌آوری شده است. از آنجایی که پدیده زلزله به همراه تأثیرپذیری از شرایط محیطی ممکن است مخرب باشد و یا اینکه اثرات مخربی به دنبال داشته باشد، نیاز است اقدامات گسترده‌ای در این خصوص انجام شود.
در صورت وقوع زلزله در شهرهای بزرگ ازجمله شهر تهران نیاز جدی به عملیات امداد و نجات حس می‌شود. خودروهای امدادی باید بتوانند با کمترین مشکل و به‌سرعت، درون شهر یا خارج از آن تردد داشته باشند. لزوم وجود یک شبکه حملونقل اضطراری در یک شهر در هنگام زلزله به‌ویژه زمانی اهمیت خود را نشان می‌دهد که زلزله در ساعات اداری اتفاق بیافتد. در این ساعات به یک‌باره تقاضا برای بازگشت به خانه به‌منظور دریافت خبری از خویشاوندان زیاد می‌شود.
این امر باعث ایجاد ترافیک سنگین و طولانی، راه‌بندان‌های متعدد و مشکلات ترافیکی دیگر در درون شهرها و در مسیرهای منتهی به شهرها می‌شود. به‌منظور رفع تمامی مشکلات فوق باید نسبت به طراحی و ساخت یک شبکه حملونقل اضطراری مناسب اقدام نمود.
این مسیرها به‌عنوان بخشی از مسیرهای ترافیکی بر اساس تأمین خصوصیاتی مانند آسیب‌پذیری کمتر و تأمین ارتباط مراکز مهم انتخاب شده‌اند و می‌توان در شرایط اضطراری مانند زلزله‌های شدید و یا بحران‌های دیگر، با بازگشایی سریع آن‌ها، به مصدومان کمک کرد. در برخی از این مسیرها به دلیل استفاده راحت‌تر خودروهای عملیات امداد و نجات از مسیر ممکن است از تردد خودروهای غیر اضطراری جلوگیری شود.
مراحل طراحی شبکه حملونقل اضطراری
نتیجه تحقیقات محققان ارائه طرحی بهینه برای مدیریت شبکه حملونقل اضطراری نسبت به شبکه کلی حملونقل پس از زلزله بود که مراحل آن به شرح زیر است:
مرحله اول: در این مرحله از نقشه‌های موجود در تاریخچه لرزه‌خیزی گسل تهران استفاده می‌شود. همچنین از این رویکرد آینده‌پژوهی به‌منظور ارزیابی خطرات طبیعی در مناطق 22 گانه تهران نیز استفاده می‌شود.
مرحله دوم شناسایی بزرگراه‌ها درون ذهن است.
مرحله سوم: در این مرحله به تجزیه‌وتحلیل خطر شبکه‌های حملونقل آسیب‌پذیر در برابر زلزله در شهر تهران پرداخته می‌شود.
مرحله چهارم: بهینه‌سازی تابع هدف در محدوده زمان سفر با انتخاب وسایل حملونقل اضطراری است.
مرحله پنجم: ارائه یک مدل مفهومی از سیستم مدیریت حملونقل اضطراری برای بهینه‌سازی عبور و مرور در هنگام زلزله در شهر تهران است.
هدف اولیه از ارائه شبکه حملونقل اضطراری در شهر تهران، مدیریت شبکه راه‌های اضطراری و ارتقای آن است. با توجه به تغییرات فیزیکی در شهر تهران این شبکه حملونقل اضطراری نیز به‌روز می‌شود. می‌توان اهداف اصلی از ارائه این طرح را سه مورد زیر خلاصه نمود:
- طراحی و ساخت این نوع شبکه دسترسی، دسترسی به مراکز امدادرسانی را بهبود می‌بخشد. همچنین فرآیند دسترسی به نقاط آسیب‌پذیر در هنگام زمین‌لرزه نیز تسهیل می‌شود.
- دسترسی شهر تهران به نواحی خارجی نیز بهبود پیدا می‌کند.
- به‌منظور بهره‌برداری از شبکه اضطراری می‌توان به تبیین دستورالعمل‌ها و یا برنامه‌های عملیاتی پرداخت.
اجزاء شبکه حملونقل اضطراری
در ارتباط با شبکه راه‌های اضطراری نکاتی وجود دارد که باید به آن دقت نمود. نخست ارتقاء و به‌روزرسانی شبکه راه‌های اضطراری است. باید برای شبکه راه‌های اضطراری طرح‌های جایگزینی تهیه نمود. بر اساس المان‌ها و شاخص‌هایی نظیر شریان‌های حیاتی می‌توان آسیب‌پذیری شبکه راه‌های اضطراری را بررسی نمود.
به کمک یک برنامه‌ی مقاوم‌سازی در زمینه شبکه راه‌های اضطراری از قبیل تونل‌ها و پل‌ها می‌توان میزان آسیب‌پذیری این شبکه را کاهش داد. همچنین به کمک تهیه یک طرح که شامل بهره‌برداری، حفظ و نگهداری از شبکه راه‌های اضطراری است می‌توان راه‌ها را از آوار پس از زلزله پاک‌سازی نمود و نسبت به بازگشایی آن به‌صورت هرچه سریع‌تر اقدامات لازم را انجام داد. یک پیش‌نویس که شامل دستورالعمل ایجاد شریان‌های حیاتی، طرح و اجرای سازه‌ها و ساختمان‌هایی که در نزدیکی راه‌های اضطراری هستند، تهیه می‌شود. این طرح در طرح‌های جامع و تفصیلی و یا در طرح‌های شهری دیگر نیز منعکس می‌شود.
لازم است کلیه فعالیت‌های مربوط به ساخت شبکه راه‌های اضطراری در سمینارها و کارگاه‌ها اطلاع‌رسانی شوند. همچنین این اطلاع‌رسانی می‌تواند به کمک تهیه بروشور، مقاله و یا موارد مشابه دیگر نیز صورت بپذیرد.
به‌منظور تکمیل اقدامات فوق لازم است یک سری اقدامات پیشگیرانه نظیر برگزاری مانورها، بازی‌های ذهنی در خصوص مدیریت شبکه راه‌های اضطراری و شبیه‌سازی این راه‌ها انجام شود.
جلوگیری از خسارات زلزله در کلان شهرها
به دلیل ازدحام زیاد و تحرک زیاد جمعیت، ساختمان‌ها و اتومبیل‌ها، اماکن عمومی، کلان‌شهرهایی نظیر تهران سفرهای درون‌شهری قابل‌توجهی دارند. همچنین محدودیت‌ها و مشکلات ناشی از کمبود امکانات در هنگام وقوع زلزله در این شهرها زیاد است. بااین‌حال، امکان وجود یک سیستم حملونقل مؤثر، ضرورت وجود یک شبکه پیشرفته در این زمینه را نشان می‌دهد. علاوه بر این لازم به ذکر است که مدیریت حملونقل اضطراری محدود به چارچوب روش‌های مسیریابی و کاهش زمان نجات نیست بلکه باید یک حرکت ترافیکی روان در بزرگراه‌ها و خیابان‌ها در موارد اضطراری و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به‌منظور کاهش و حذف خسارات جدی زلزله ایجاد نمود.
