کلیات زلزله‌های اخیر ایران
کشور ایران یکی از زلزله‌خیزترین کشورهای دنیا است که تاریخ ایران حاکی از این حوادث است. می‌توان گفت، در صدسال گذشته در ایران، 130 زلزله بزرگ اتفاق افتاده است. از میان این زلزله‌های اخیر ایران مخرب‌ترین و خونبارترین آن‌ها، زلزله بم و منجیل است. از آنجایی که بخش اعظمی از جمعیت ایران در مناطق روستایی زندگی می‌کنند و خانه‌های روستایی از کیفیت ساخت نامناسبی برخوردار هستند و یا در ساخت آن‌ها از مصالح نامرغوبی استفاده می‌شود، بیشتر تلفات ناشی از زلزله در این نواحی اتفاق می‌افتد. البته بیان این نکته نیز حائز اهمیت است که تعداد زیادی از خانه‌ها در بافت شهری نیز با بافتی فرسوده و با عدم رعایت نکات آیین‌نامه‌ای و استانداردهای مربوطه ساخته شده‌اند، همین امر تلفات ناشی از زلزله در نقاط شهری را افزایش می‌دهد و بر لزوم بهسازی و مقاوم‌سازی در چنین ساختمان‌هایی تأکید دارد.
ازجمله زلزله‌های اخیر ایران که در 40 سال گذشته اتفاق افتاده است می‌توان به زلزله منجیل و رودبار که در 31 خرداد سال 1369 اتفاق افتاده است، زلزله بجنورد در 16 بهمن 1375، زلزله اردکول در 20 اردیبهشت 1376، زلزله بم در دی‌ماه 1382، زلزله زرند در سال 1383، زلزله قشم در 6 آذرماه 1384، زلزله ورزقان سال 1391، زلزله سرپل ذهاب سال 1397، زلزله بوئین‌زهرا سال 1341، زلزله طبس و … اشاره نمود.
خبرهای مهم در ارتباط با زلزله‌های اخیر ایران
مهدی زارع، استاد مهندسی لرزه‌شناسی در پژوهشگاه بین المللی مهندسی زلزله بیان نمود که ایران از سال 1396 وارد یک دهه زمین‌لرزه شده است زیرا فلات ایران 30 میلی‌متر در سال در حال کاهش است. فلات ایران در منطقه‌ای کاملاً لرزه‌خیز در جهان واقع شده است؛ بنابراین حدود 2 درصد از زمین‌لرزه‌های جهان در ایران رخ می‌دهد و بیش از 6 درصد از قربانیان زمین‌لرزه‌های جهان در طول قرن بیستم در ایران گزارش شده است. به گفته زارع، این میزان، آسیب‌پذیری بالا ناشی از زلزله‌های اخیر ایران را نشان می‌دهد. همچنین تهران یکی از خطرناک‌ترین کلان‌شهرهای جهان از نظر خطر بروز بلایای طبیعی مختلف مانند زمین‌لرزه، سیل، نشست زمین، خشکسالی، رانش زمین، آتش‌سوزی و … است. از طرف دیگر، تهران دارای جمعیت بیش از حد با ترکیبی از سازه‌های غیر مقاوم قدیمی و همچنین ساختمان‌های بلند مدرن است که میزان آسیب‌پذیری این شهر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
زارع اظهار داشت: احتمال دارد زلزله‌ای به بزرگی 6 ریشتر یا بیشتر، در سال 2021 در ایران رخ دهد. وی بیان نمود که هرساله حدود 250 زمین‌لرزه از 4 تا 4/9 ریشتر، 25 زمین‌لرزه از 5 تا 5/9 ریشتر و دو زلزله بین 6 تا 6/9 ریشتر در کشور، احتمال وقوع آن وجود دارد. وی همچنین افزود: هر 10 سال یک‌بار دو زلزله 7 تا 7/9 ریشتری احتمال وقوع آن در کشور وجود دارد.
شدیدترین زلزله‌های اخیر ایران تا امروز
به دلیل قرارگیری کشور ما در مرز صفحات تکتونیکی عربستان و اوراسیا، زلزله‌های متعددی در آن اتفاق می‌افتد. همان‌طور که می‌دانید پوسته زمین یکپارچه نیست. این پوسته‌ها روی گوشته حرکت می‌کنند. گاهی اوقات این صفحات از یکدیگر جداشده و گاهی اوقات به همدیگر کوبیده می‌شوند. در برخی از مواقع یکی از این صفحات به زیر دیگری می‌رود. نتیجه حرکت این صفحات پدیده‌های طبیعی مانند زلزله یا آتشفشان است. همین امر موجب وقوع زلزله‌های اخیر ایران است. در ادامه این مقاله قصد داریم به شدیدترین زلزله‌های اخیر ایران در بین سال‌های 1300 تا 1399 اشاره‌کنیم.
- زلزله کاشمر: این زلزله در 5 خرداد 1302 رخ داد. بزرگی این زمین‌لرزه 5/7 ریشتر بود که براثر این زمین‌لرزه پنج روستا کاملاً ویران شد. بیست روستا براثر این زلزله آسیب دید و 770 نفر جان خود را از دست دادند.
- زلزله فارسنیج: در آذرماه 1336 زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 7/6 ریشتر منطقه فارسینج استان کرمانشاه را لرزاند.
- زلزله سنگچال: در تیرماه 1336 زلزله‌ای در استان مازندران با بزرگی 6/6 ریشتر به وقوع پیوست. 1200 نفر براثر این زمین‌لرزه کشته شدند.
- زلزله بوئین‌زهرا: این زلزله در شهریور 1341 در استان قزوین اتفاق افتاد. بزرگی این زلزله 7/6 ریشتر بود که باعث کشته شدن یازده هزار نفر شد. در سال 1381 زلزله دیگری بوئین‌زهرا را با شدت 6/3 ریشتر لرزاند و در این زلزله 261 نفر کشته شدند.
- زلزله دشت بیاض: این زلزله در سال 1347 با بزرگی 7/3 ریشتر به وقوع پیوست.
- زلزله طبس به‌عنوان بزرگ‌ترین زمین‌لرزه در تاریخ ایران شناخته شده است. بزرگی این زمین‌لرزه 7/8 ریشتر بود که باعث کشته شدن پانزده الی بیست‌‌وپنج هزار نفر شد. به دلیل خسارت‌های زیاد ناشی از این زمین‌لرزه اجساد برخی از قربانیان هرگز پیدا نشد.
- زلزله رودبار: این زلزله در سال 1369 به وقوع پیوست و باعث کشته شدن 37000 نفر شد.
- زلزله قائنات: در سال 1376 زلزله‌ای به‌شدت 7/3 ریشتر استان خراسان را لرزاند. در این زمین‌لرزه 1567 نفر کشته شدند.
- زلزله بم به‌عنوان سومین زمین‌لرزه با تلفات زیاد در تاریخ ایران: بزرگی این زمین‌لرزه 6/6 ریشتر بود که در دی‌ماه 1382 به وقوع پیوست. 50000 نفر در این زلزله کشته شدند.
- زلزله مازندران در سال 1383 با بزرگی 6/3 ریشتر، زلزله باختر زرند در سال 1383 با بزرگی 6/4 ریشتر، زلزله باختر قشم در سال 1384 با بزرگی 6، زلزله باختر بروجرد در سال 1385 با بزرگی 6/1 ریشتر، زلزله قشم در سال 1387 با بزرگی 6/1 ریشتر، زلزله فهرج در سال 1386 با بزرگی 6/5 ریشتر، زلزله دامغان در سال 1389 با بزرگی 5/9 ریشتر و زلزله کهنوج در سال 1390 با بزرگی 5/3 ریشتر از دیگر زلزله‌های اخیر ایران است.
شدیدترین زلزله‌های اخیر ایران در ده سال اخیر
زلزله ورزقان یکی از زلزله‌های اخیر ایران در ده سال گذشته است. این زمین‌لرزه در سال 1391 در استان آذربایجان شرقی به وقوع پیوست. 306 نفر در اثر این زمین‌لرزه کشته شدند. 18618 واحد مسکونی نیز در اثر این زلزله تخریب شد. زلزله طسوج به بزرگی 6/3 ریشتر که در سال 1392 به وقوع پیوست از دیگر زلزله‌های مخرب در ده سال اخیر است که باعث کشته شدن 37 نفر شد. زلزله دیگر زلزله سراوان با بزرگی 7/8 ریشتر است که در سال 1392 به وقوع پیوست. زلزله گوهران نیز در اردیبهشت سال 1392 در شهرستان بشاگرد در استان هرمزگان اتفاق افتاد.
زلزله سرپل ذهاب که در سال 1397 به وقوع پیوست دارای بزرگی 6/3 ریشتر بود. کانون این زمین‌لرزه در عمق 7 کیلومتری از زمین بود و باعث کشته شدن، زخمی شدن و آواره شدن جمعی از هم‌وطنان ما شد. خسارت بالا در این زلزله ناشی از عدم رعایت ضوابط طراحی سازه و مقاوم‌سازی آن بوده است. تحقیقات انجام‌گرفته در خصوص زلزله سرپل ذهاب نشان داد که ضوابط اجرایی میانقاب‌ها باید در هنگام طراحی به‌طور دقیق تعیین شود زیرا بیشتر خرابی‌ها به‌ویژه در ساختمان‌های مسکن مهر به علت خرابی میانقاب بود. ایجاد سختی یکنواخت در اقسام مختلف یک طبقه و در ارتفاع سازه به‌منظور جلوگیری از تشکیل طبقه نرم، جلوگیری از تغییر شکل بیش از حد المان‌های سازه و تناسب شکل‌پذیری بین طبقات به‌منظور تشکیل مفصل پلاستیک در تیر، از دیگر تمهیداتی است که باید به‌منظور مقاوم‌سازی سازه‌ها در برابر زلزله مورداستفاده قرار گیرد.
زلزله مورموری در سال 1393 با بزرگی 6/3 ریشتر، زلزله فریمان در سال 1396 با بزرگی 6/1 ریشتر، زلزله ازگله در سال 1396، زلزله مهران با بزرگی 5/3 ریشتر، زلزله ملارد با بزرگی 5/2 ریشتر در سال 1396، زلزله سرپل ذهاب با بزرگی 6/3 ریشتر در سال 1397، زلزله ترکمنچای با بزرگی 5/9 ریشتر در سال 1398، زلزله خوی با بزرگی 5/7 ریشتر و زلزله دماوند با بزرگی 5/1 ریشتر در استان‌های مازندران و تهران از دیگر زلزله‌های اخیر ایران در ده سال گذشته است.
