تعریف بهسازی لرزه‌ای
بهسازی به معنای بهبود بخشیدن وضعیت فعلی یک سازه است. بهسازی ساختمان شامل دو مفهوم است. نخست بهسازی لرزه‌ای که به معنای اصلاح ضعف‌های موجود در سازه و بازگرداندن آن به وضعیت اولیه خود است و مفهوم دیگر بهسازی لرزه‌ای ارتقای کیفیت، افزایش مقاومت ساختمان و تغییر شرایط بهره‌برداری از آن است.
در واقع بهسازی لرزه‌ای به معنای اصلاح سازه‌های موجود برای مقاومت بیشتر آن‌ها در برابر فعالیت‌های لرزه‌ای یا حرکت زمین است. با درک بهتر در ارتباط با تقاضای لرزه‌ای سازه‌ها و با تجربیات اخیر ما در مورد زلزله‌های بزرگ در حوالی مراکز شهری، نیاز به مقاوم‌سازی لرزه‌ای به‌خوبی تأیید شده است.
زمانی سازه به بهسازی لرزه‌ای نیاز دارد که توانایی کافی در ارائه خدمات مورد انتظار را نداشته باشد. دلایل زیادی برای این عدم توانایی سازه وجود دارد که شامل موارد زیر است:
خطاهای طراحی و اجرایی
بهره‌برداری بی‌ضابطه از سازه
به‌کارگیری مصالح بی‌کیفیت
در مورد مصالحی که به مرور زمان دچار فرسایش می‌شوند
حوادث طبیعی
ضعف سازهای ساختمان
افزایش بیش از حد بار وارده بر سازه که در طراحی لحاظ نشده است.
برای انجام عملیات بهسازی ساختمان نخست باید هدف از انجام این کار مشخص شود. این هدف با توجه به ارزیابی وضعیت موجود سازه و شرایط ساختمان تعیین می‌شود. پس از انجام این کار بررسی می‌کنیم که چه سطح عملکردی از سازه خود انتظار داریم و بر اساس آن نسبت به بهسازی سازه خود اقدام می‌کنیم.
چگونه می‌توان تشخیص داد که آیا یک ساختمان به بهسازی لرزه‌ای نیاز دارد یا نه؟
در مناطقی از کشور که فعالیت لرزه‌ای در آنجا زیاد است، ساختمان‌های تجاری ملزم به رعایت برخی استانداردها هستند تا در صورت وقوع زلزله از خسارت در آن‌ها جلوگیری شود و یا این خسارت‌ها در این ساختمان‌ها به حداقل برسد. در ایران ساختمان‌های موجود که از این استانداردها برخوردار نیستند ممکن است مشمول دستورالعمل‌های اجباری مقاوم‌سازی لرزه‌ای شوند و برای رعایت آن‌ها باید این ساختمان‌ها را به‌روزرسانی کرد.
یکی از راه‌هایی که مالکان و سایر ذینفعان می‌توانند تعیین کنند که آیا این ملک در برابر زلزله آسیب‌پذیر است و یا اینکه تا چه میزان آسیب‌پذیر است، انجام تجزیه‌و‌تحلیل خطر لرزه‌ای است اما برخی از اقدامات قابل‌اجرا برای مالکان ساختمان و مدیران به‌منظور اطمینان از مطابقت ویژگی‌های ساختمان آن‌ها و یا ایمن بودن آن، مطابق با استانداردهای لرزه‌ای چیست؟ صاحب‌خانه‌ها باید بازدید از سایت ساختمان خود را با یک متخصص معتبر در زمینه خدمات لرزه‌ای انجام دهند.
شرکت ارزیابی و تأمین ایمنی لرزه‌ای مأمن ایرانیان با به‌کارگیری نیروهای متخصص و استفاده از به‌روزترین فنّاوری و تجهیزات، می‌تواند نیاز افراد را در این زمینه برطرف سازد. این کارشناسان ارزیابی بصری از املاک شما را انجام می‌دهند، خطرات لرزه‌ای خاص سایت ازجمله پیک شتاب زمین را تعیین می‌کنند، این خطرات را ارزیابی کرده و تخمینی از آسیب‌دیدگی ساختمان ارائه می‌دهند. همچنین پایداری ساختمان را برای مقاومت در برابر پس‌لرزه‌های احتمالی تعیین می‌کنند.
برخی از فاکتورهای خطر که در هنگام ارزیابی لرزه‌ای موردتوجه قرار می‌گیرند شامل سن ساختمان، کیفیت ساخت آن، ترک‌های بیش از حد در ساختمان، نشست و یا خسارت‌های قابل‌مشاهده دیگر در آن، پشتیبانی جانبی ناکافی در دیوارهای کوچک و پارکینگ زیرزمین، دهانه بیش از حد دیوار، بی‌نظمی در شکل و هندسه یا سختی عمودی یا افقی سازه، عناصر ساختمانی بزرگ، غیرمعمول و غیر سازهای و ایجاد طبقه نرم در هر سطح ازجمله پارکینگ زیرزمین یا مناطق تجاری ساختمان است.
کاربرد و مزایای استفاده از بهسازی ساختمان‌های موجود
توسعه پایدار سال‌هاست که در برخی کشورها مانند انگلستان، ایالت متحده آمریکا و مالزی موضوع اصلی بحث‌های مهندسی بوده است. کاهش منابع طبیعی، گرم شدن کره زمین، اقتصاد نامطمئن و مسائل بهداشتی، ازجمله برخی از دلایل جنبش‌های توسعه پایدار است. این امر فقط یک بحث سیاسی نیست بلکه باید تلاش شود تا تأثیرات منفی توسعه روی محیط‌زیست به حداقل برسد.
بهسازی ساختمان‌های موجود یکی از راه‌حل‌های کاهش وابستگی به ساخت ساختمان‌های جدید است. این نوع مقاوم‌سازی شامل ساختمان‌های تاریخی، ساختمان‌های اداری و مسکونی، انبارها، کارخانه‌ها و سایر بناهای قدیمی می‌شود.
نتیجه حاصل تحقیقات محققان نشان داده است که استفاده از مقاوم‌سازی باید در صنایع ساختمانی گسترش یابد زیرا دارای مزایای محسوس و نامحسوسی است. بهسازی یکی از راه‌حل‌های سازگار با محیط‌زیست و کارآمد است. همچنین می‌تواند به افزایش عمر ساختمان موجود یا ساختمان‌های تاریخی کمک کند.
قبل از انجام عملیات بهسازی لرزه‌ای مشخصات فنی ساختمان توسط مشاوران مقاوم‌سازی تحت مطالعه و بررسی دقیق قرار می‌گیرد. برخی از ویژگی‌های فیزیکی سازه که در بهسازی لرزه‌ای آن مهم و تأثیرگذار هست به شرح زیر است:
ویژگی‌های اجزای غیر سازهای و سازهای
باید در منطقه‌ی جغرافیایی سازه سطح زمین‌لرزه بررسی شود
میزان مقاومت لرزه‌ای سازه باید موردبررسی اولیه قرار گیرد
کاربری سازه
شرایط بهره‌برداری جدید ساختمان
نیاز کارفرما
آیین‌نامه‌ها و ضوابط جدید بهسازی لرزه‌ای ساختمان
محدودیت‌های اقتصادی و اجرایی
زمانی که موارد فوق موردبررسی قرار گرفت، تصمیم گرفته می‌شود که آیا بهسازی لرزه‌ای انجام شود یا نه؟ لازم است این نکته نیز ذکر شود که سازه‌هایی که مطابق با آخرین استاندارد 2800 زلزله ایران، طراحی، نظارت و اجرا شده باشند، نیازی به بهسازی ندارند. این نوع سازه‌ها تنها در صورتی نیاز به مقام‌سازی دارند که از سطح اهمیت بالاتری نسبت به سطح اهمیت در نظر گرفته‌شده در طراحی آن برخوردار باشند.
همچنین اگر میزان خطر زلزله از آنچه در ابتدا برای این نوع ساختمان در نظر گرفته‌شده بیشتر شود، نیاز به مقاوم‌سازی خواهند داشت.
راهکارها و ضوابط لازم برای بهسازی لرزه‌ای ساختمان
پس از اینکه مطالعات، محاسبات و بررسی‌های لازم در خصوص ویژگی‌های سازه موردنظر انجام شد و هدف از بهسازی لرزه‌ای نیز مشخص شد باید اقدامات زیر در خصوص مقاوم‌سازی ساختمان موردنظر صورت بپذیرد:
مقاوم‌سازی اجزای سازهای و غیر سازهای
بررسی اسکلت سازه
تعیین سطح خطر زلزله احتمالیتعیین وضعیت ساختمان و تعیین میزان آسیب‌پذیری آن به مرور زمان
تعیین هدف از مقاوم‌سازی لرزه‌ای
انجام مطالعات و محاسبات لازم به‌منظور تعیین عدم نیاز و یا نیاز به مقاوم‌سازی ساختمان
پس از بررسی معیارهای مقاوم‌سازی، راهکارهای لازم برای بهسازی ساختمان انتخاب می‌شود. این روش‌ها باید به نحوی انتخاب شوند تا بتوانند نواقص موجود در سازه را رفع کنند و با ارائه بهترین شیوه در قالب طرح مقاوم‌سازی، پاسخگو سطح عملکرد موردنظر سازه باشند. این راهکارها به شرح زیر است:
مقاوم‌سازی آن دسته از اجزای سازهای که دارای سطح عملکرد ضعیف و یا مقاومت پایین هستند.
مقاوم‌سازی به‌منظور تأمین سختی جانبی لازم
مقاوم‌سازی به‌منظور افزایش مقاومت کل ساختمان
کاهش جرم کلی ساختمان
استفاده از جداگرهای لرزه‌ای
استفاده از میراگرها
استفاده از انواع روش‌های مقاوم‌سازی
تغییر کاربری سازه
